Azərbaycanın ən iri çayı olan Kür, əsrlərdir ki, Salyan torpaqlarından axaraq bu bölgənin həyatına can verir. Çayın qıvrımları boyunca salınmış kəndlər, yaşıl tarlalar və balıqla dolu sular onun təbiətə bəxş etdiyi nemətlərin canlı sübutudur. Kür çayı sadəcə bir təbii axar deyil, bölgənin tarixində, gündəlik həyatında və iqtisadi fəaliyyətlərində mühüm rol oynayan canlı bir varlıq kimi qiymətləndirilir. Salyan əhalisi üçün Kür çayı bir zamanlar gəmiçilik yolu, balıqçılıq mənbəyi, suvarma sistemi və ticarət vasitəsi kimi əvəzsiz olmuşdur. Çayın sahillərində qədim zamanlarda bazarlar qurular, karvanlar bu çayın kənarında dincələrdi. Çay həm də insanların yaddaşında folklorun, rəvayətlərin bir parçası kimi yaşayır.
Tarix boyu Kür çayı Salyan üçün həm ruzi, həm də risk mənbəyi olub. Vaxtilə çayın sahilində sıx meşəliklər, bataqlıq ərazilər və çoxsaylı nadir quş növlərinin məskən saldığı təbii zənginliklər mövcud idi. Bu gün də çayın ətrafı öz ekosistemi ilə diqqət çəkir. Salyan Dövlət Təbiət Qoruğu da məhz bu ərazilərdə yerləşir və çayın təbii sərvətlərini qorumağa xidmət edir.
Son günlərdə müşahidə olunan hadisələr bir daha göstərdi ki, təbiətin bu nəhəng axarı hər zaman diqqətdə saxlanmalıdır. Aprel ayının sonlarından etibarən Kür çayının səviyyəsində nəzərəçarpacaq artım qeydə alınıb. Məlumatlara əsasən, suyun səviyyəsi əvvəlki dövrlərlə müqayisədə 1,5 metrə qədər yüksəlib. Bu artım bölgədə bir sıra dəyişikliklərə səbəb olub. Əkin sahələrinin su ilə təminatında müsbət dəyişikliklər baş verib. Xüsusilə pambıq və bostan məhsulları əkilən ərazilərə daha bol suyun daxil olması fermerlər üçün sevindirici haldır. Əkinçiliyin qan damarı olan suyun bol olması məhsuldarlığa birbaşa təsir göstərir. Bu da bölgə iqtisadiyyatı üçün müsbət siqnaldır.
Balıqçılıqla məşğul olan sakinlər də bu vəziyyətdən faydalanıblar. Suyun çoxalması balıqların hərəkət arealını genişləndirib, onların artımına şərait yaradıb. Bu isə balıq ovu ilə dolanan ailələrin gəlirlərinə müsbət təsir göstərib. Lakin hər şey yalnız faydadan ibarət deyil. Çayın sahilinə yaxın torpaq sahələrinin su altında qalması bəzi təsərrüfat sahələrində narahatlıq doğurub. Əhali müəyyən sahələrdə bəndlərin möhkəmləndirilməsi işlərinə cəlb olunub. Su daşması təhlükəsinə qarşı ehtiyat tədbirləri görülməkdədir. Aidiyyəti qurumlar tərəfindən çayın səviyyəsi nəzarətdə saxlanılır, mütəmadi monitorinqlər aparılır. Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu yüksəliş əsasən mövsümi yağışlar və dağlarda qarın sürətlə əriməsi ilə əlaqədardır. Lakin iqlim dəyişiklikləri fonunda bu cür hallar daha tez-tez təkrarlana bilər. Odur ki, qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi vacibdir.
Kür çayı bu gün də Salyan rayonunun sosial və iqtisadi inkişafında aparıcı mövqedədir. O, yalnız bir su mənbəyi deyil, həm də həyatın ritmini təyin edən bir gücdür. İnsanlar onun ətrafında yaşayıb, onunla dolanıb, ona uyğunlaşaraq əsrlərlə həyat sürüblər. Bu gün də çay öz axarı ilə keçmişin izlərini, bu günün reallıqlarını və sabaha olan ümidləri birləşdirir. Kür çayını qorumaq – həm təbiəti, həm də gələcəyimizi qorumaq deməkdir.
**Maraqlı faktlar:**- Kür çayı uzunluğu 1,515 kilometrdir və Cənubi Qafqazın ən uzun çayıdır.
- Salyan rayonunda Kür çayının sahillərində yerləşən torpaqlar xüsusilə məhsuldarlığı ilə seçilir.
- Çayın ətrafında yaşayan bəzi nadir quş növləri Qırmızı Kitaba düşmüşdür və bu ərazilər ekoturizm üçün də əlverişlidir.
- 19-cu əsrdə Kür çayında buxar gəmiləri ilə yük daşımaları həyata keçirilirdi.
- Salyan şəhərinin tarixi bazar yerləri məhz Kür çayının sahilində yerləşirdi.
Gülnar Təhməzova
Azərbaycan Dillər Universitetinin jurnalistika ixtisası üzrə
filologiya fakultəsinin tələbəsi
